Heide wint terrein dankzij schapen

Stilte die slechts wordt onderbroken door een grote diversiteit aan vogelgeluiden en geblaat. Prachtige in bloei staande paarse heidevelden waar de wind vrij spel heeft. Hier, in de weidsheid van de Kampina brengt Boris van Hooij (30) zijn dagen door. Als herder is hij – samen met zijn 150 tellende schaapskudde en zijn twee bordercollies Max en Scooby – verantwoordelijk voor de terugkeer van de heide in het Boxtelse natuurgebied. Met succes, want dit cultuurlandschap wint weer terrein.

Er is een duidelijk verschil te zien tussen nu en mei 2016, toen de provincie een budget onder de naam PAS (Programmatische Aanpak Stikstof) ter beschikking stelde aan Natuurmonumenten om het stikstofoverschot terug te dringen. Stikstof – afkomstig uit onder meer mest en industrie –  is belangrijk maar een teveel eraan is slecht voor mens, dier en natuur. Ook de heide op de Kampina had volgens schaapsherder Van Hooij flink te lijden onder het stikstofoverschot en verdween langzaam. .

Handje helpen

Waar in 2016 grote grasvlaktes vol pijpenstrootjes het oppervlak in het natuurgebied domineerden, wint nu de heide letterlijk terrein. ,,Natuurmonumenten koos ervoor van het zogenaamde PAS-geld schaapkuddes in te zetten in verschillende natuurgebieden. Deze dieren eten het gras, waardoor de heide de ruimte krijgt om weer te groeien”, vertelt De Hooij.

De schaapsherder staat samen met onder andere boswachter Niels Vogels (34) aan de wieg van het project. ,,Om het proces te versnellen, hebben we stukken grond gechopperd. Chopperen is het verwijderen van vegetatie en een deel van de bovenste humuslaag van de bodem. Wanneer schapen het hoge gras hadden moeten eten, had het veel langer geduurd voordat de heide weer terug kwam”, legt Vogels uit. ,,Op deze manier hebben we de kudde een handje geholpen.”

Subsidie

Dat de uitvoering van het begrazingsplan succesvol is, wordt ook gezien door de provincie. Via Natuurmonumenten is de subsidie die het project oorspronkelijk kreeg tot oktober van dit jaar, onlangs verlengd tot 2021. ,,En dat is heel belangrijk”, stelt boswachter Vogels. ,,De heide is cultuurlandschap. Dit houdt er in dat het alleen bestaansrecht heeft wanneer de mens intervenieert. Zonder Boris en zijn kudde verandert de heide weer in een grasgebied met bomen. Naast schapen, leven er ook wilde paarden en runderen op de Kampina. Maar die kunnen onvoldoende verschil maken in dit grote gebied.”

De heide is naast prachtig, ook zeer belangrijk voor de natuur. Vogels: ,,Er leven veel vogels en insecten hier. Ook de bij komt veel voor en haalt nectar uit de bloeiende heide. En er groeien planten die alleen op deze droge grond opkomen.”

Natuurmonumenten

In de middeleeuwen bestond een groot deel van Noord-Brabant uit heide. Vogels: ,,Deze werd overdag begraasd door schapen en de mest werd ieder jaar naar de akkers gebracht, die daardoor geleidelijk werden opgehoogd.” Deze vorm van landbouw bleef tot het einde van de 19e eeuw bestaan.

De uitvinding van de kunstmest verminderde de behoefte aan schapenmest en maakte het mogelijk de heide tot landbouwgrond en bos te ontginnen. Speciaal voor laatstgenoemde begroeiing werd Staatsbosbeheer opgericht. Ongeveer tegelijkertijd ontstond de belangstelling voor de heide bij natuurbeschermers. ,,Als gevolg hiervan zag Staatsbosbeheer af van de bebossing van waardevolle heide en kocht Natuurmonumenten grote heidegebieden, waaronder onze Kampina”, vertelt Vogels.

Bloeiende heide

Op deze droge grond grazen de schapen van herder Van Hooij die werkzaam is bij schapenhouderij Rob Adriaans uit Nuenen.  ,,Ik ben verantwoordelijk voor meerdere kuddes. Ook verderop in de Kampina, op Banisveld graast een groep van honderd schapen waarvoor ik verantwoordelijk ben”, vertelt hij trots. Dat de schaapsherder koos voor dit beroep, is niet gek. ,,Als kleine jongen ging ik al regelmatig op pad met een bevriende schaapsherder. Ik werd meteen gegrepen door dit mooie beroep.” Van Hooij besloot op Helicon opleidingen in Velp de studie Bos- en Natuurbeheer te volgen en sloot deze met positief gevolg af. ,,Het beroep schaapsherder is een mooi en zwaar vak. Nu het niet zo warm is, is het goed toeven op de heide, maar tijdens de hete zomerdagen stond ik al bij zonsopgang, rond 04.15 uur bij mijn kudde. Tegen 12.00 uur was het dan zo warm dat ik de schapen terug dreef binnen de verplaatsbare afrastering waar ik ze water gaf.”

Van Hooij kwam dan weer terug nadat de ergste hitte verdwenen was. ,,Ik heb geen standaard werkweek. Ik moet ieder schaap elke dag zien om zijn welzijn in de gaten te houden. Het is mijn taak hun gezondheid te monitoren. Ik werk door tot ik klaar ben.” De schaapsherder is ook verantwoordelijk voor het trainen en verzorgen van de bordercollies. ,,Max en Scooby wonen bij mij. Ik ben zeven dagen per week met mijn werk bezig. De kuddes grazen niet tijdens de weekenden, maar ik geef de dieren elke dag water en kijk ook dan of alles goed is. Dat doe ik inmiddels al dertien jaar. Maar het is de bedoeling dat ik volgende week een paar dagen vrij ben. Ik ga de schapen dan alleen elke dag water geven.”

Of hij dit werk tot aan zijn pensioen wil blijven doen, weet Van Hooij nog niet. ,,Maar voorlopig  bevalt het me prima. Ik houd van dieren en wil graag een bijdrage leveren aan de natuur. En kijk: zie de heide bloeien. Daar doe ik het voor…”